Antonio and Iris Origo at La Foce with their second daughter Donata

[1] 'Zevenenveertig jaar geleden, op een winderige oktobermiddag in 1923, zagen wij Val d'Orcia en het huis dat ons thuis zou worden voor het eerst. Ons huwelijk stond voor de deur, en al wekenlang hadden we te koop staande landgoederen bekeken in verschillende streken van Toscane, maar tot dan toe hadden we niets gezien dat aan onze wensen beantwoordde. We wisten heel goed wat wij zochten: er moest genoeg werk te doen zijn om er ons hele leven mee te vullen, maar we hoopten ook dat het ook een mooie omgeving zou zijn. Zelf dacht ik aan een van die villa´s uit de veertiende of vijftiende eeuw die destijds evenzeer deel uitmaakten van het Toscaanse landschap als de heuvels waarop zij gebouwd waren of de lange, met cipressen omzoomde lanen die er naartoe leidden: villa's met een strenge façade die alleen onderbroken werd door een diepe loggia, met hoge gewelfde kamers in perfecte proporties, grote stenen kachels, misschien een kleine binnenplaats met een bron, en een tuin met een fontein en overgroeid door buxushagen. (Er zijn nog steeds veel van dergelijke huizen, die nu leegstaan en in vervallen staat verkeren.) Wat ik mij niet had gerealiseerd, was dat dergelijke huizen alleen stonden op land dat al eeuwen geleden in cultuur was gebracht, en waar op de hellingen terrassen waren aangelegd die beplant waren met olijfbomen en waar de wijnstruiken reeds in de dagen van de Decamerone vrucht hadden gedragen. Als wij zo'n landgoed zouden kopen, dan zouden we niet zo veel meer te doen hebben; we zouden het eigenlijke werk overlaten aan onze fattore en alleen af ten toe oogje hoeven houden op wat er gedaan werd, zoals het altijd was gegaan. En dat was niet wat wij wilden.
Uiteindelijk stond er nog één landgoed op ons lijstje. Het was zo’n 1.500 hectare groot en de grond was zeer arm, zo was ons verteld. Het lag in het zuiden van de provincie Siena, zo’n acht kilometer van een nieuwe bron die bij Chianciano ontsprong. Van daaruit reden wij over een hobbelige, slingerende weg naar boven, waarbij we op een doorwaadbare plaats een stroompje moesten oversteken. We kwamen langs enkele weinig goeds belovende boerderijen, en omgeven door het kreupelhout reden we via een steil karrenspoor almaar verder de heuvel op, in de hoop dat we vanaf de top het hele landgoed zouden kunnen overzien. De weg was niet meer dan een ruw karrenspoor, en we dachten niet dat er ooit eerder een auto overheen was gereden. De bossen aan weerszijden van de weg waren gekapt of verwaarloosd. Hoger en hoger klommen wij, en het hart zonk ons steeds meer in de schoenen. Plotseling waren we bij de top en stonden we op een kale, winderige hoogvlakte, met de Val d'Orcia aan onze voeten.
Het was een brede vallei, maar in die dagen bood het geen verwelkomende groene aanblik, geen veelbelovende vruchtbare velden. Door de kronkelende rivierbedding liep slechts een klein stroompje water, en door een met stenen bezaaide woestenij zochten enkele muilezels hun weg. De uitlopers van de lage, kale kleiheuvels – de crese senesi – vormden de waterscheidingen die het landschap in een aantal kleine en verdroogde diepe valleien verdeelde. Er waren geen bomen, alleen enkele bremstruiken, en de gecorrodeerde bergruggen vormden een bleek en onmenselijk maanlandschap. Die herfstavond was het met zijn bleke gloed even fascinerend als een woestijnlandschap. Meer naar het zuiden tekenden zich tegen de lucht de vierkante toren van Radicofani en de zwarte keileembergen af – een geduchte barrière tegen indringers, zoals vele vijanden hadden ondervonden. Het meest werden onze ogen echter naar het westen getrokken: naar de top van de grote dode vulkaan die, net als de Fuji Jama, het hele landschap domineerde en in het niet deed verzinken. Monte Amiata, zoals de berg heette, leek te zijn geschapen op een ruimere, meer majestueuze schaal dan de omringende heuvels en dalen.(...)
Toen wij in de daaropvolgende dagen de situatie wat beter onderzochten, kwamen wij weer met beide benen op de grond. Het grootste deel van het landgoed bestond uit bos (meest dwergeik, hoewel er hoger op de heuvel ook een mooi beukenbos was) of armzalig gras. Slechts klein deel bestond uit goed bouwland, en zelfs daarvan was nog maar een fractie beplant met wijnstruiken of olijfboomgaarden, terwijl veel bruikbaar land nog steeds braak lag. Er stonden niet veel gebouwen: behalve de villa zelf en de centrale bedrijfsgebouwen er omheen, waren er over het landgoed verspreid 25 boerderijen. Sommige daarvan waren heel moeilijk bereikbaar en allemaal waren ze bouwvallig. Op ruim anderhalve kilometer meter van de villa lag een kasteel, Castelluccio Bifolchi genoemd.(...)
Toen wij advies vroegen aan mensen uit onze kennissenkring die verstand hadden van het boerenbedrijf, moedigden die ons bepaald niet aan. Iets proberen te verbouwen in de Siënese crete, zo zeiden zij, was een lastige en frustrerende onderneming: wij zouden heel veel geduld en energie nodig hebben – en vooral veel kapitaal. Eerst moest de al eeuwen voortschrijdende bodemerosie tot staan worden gebracht, dan moesten wij ogenblikkelijk beginnen met herbebossing, wegenbouw en nieuwe aanplant. De bossen waren, zoals wij zelf ook al gezien hadden, meedogenloos en zonder enig roulatiesysteem gekapt, de olijfbomen waren slecht gesnoeid, de velden slecht geploegd of braakliggend en het vee was ondervoed. Dertig jaar lang was er zo goed als niets geïnvesteerd, niet in machines, niet in bemesting en evenmin in reparaties. De daken van de vervallen boerderijen lekten, de trappen waren weggerot, veel ramen waren gedicht met planken of dichtgestopt met lappen, en de door armoede getroffen families (die vaak uit meer dan twintig personen bestonden) zaten bijeen in de donkere en bedompte kamertjes. In een van die kamertjes troffen wij enkele maanden later een oude stervende man aan, die in een bed lag samen met een barende vrouw. Het kleine schooltje in de fattoria was in de winter voor veel kinderen onbereikbaar: de afstand was te groot en de wegen waren te slecht. In die periodes konden dus slechts enkele kinderen regelmatig naar school komen. De enige twee wegen – naar Chianciano en naar Montepulciano – kwamen samen bij ons huis (dat zich bevond op de waterscheiding tussen de Val d'Orcia en de Val di Chiana, waar ook de naam vandaan komt) en eindigden daar ook. De meer afgelegen boerderijen waren alleen bereikbaar over ruwe karrensporen, en als wij een poging wilden doen de productie op te voeren, dan zouden er op zijn minst tweemaal zoveel wegen moeten komen als er nu waren. Wij zouden subsidies nodig hebben van de overheid, en ook de medewerking van onze buren was onontbeerlijk. In een district waar de landeigenaren over het algemeen niet beschikten over kapitaal om te investeren en er bovendien maar weinig mensen waren die animo hadden voor nieuwe methoden, zou dat niet makkelijk zijn. Ook zouden wij zeker op tegenstand stuiten van de boeren zelf – die ongeletterd, koppig en wantrouwig waren en die net als alle plattelanders over de hele wereld vasthielden aan hun eigen methodes. Aan waarschuwingen geen gebrek dus. Was het onze moed, onze onwetendheid of gewoon onze jeugd, dat wij ze allemaal terzijde schoven? In november 1923, vijf dagen na onze eerste blik op Val d'Orcia, ondertekenden wij de koopakte van La Foce. In maart van het jaar daarop trouwden wij, en onmiddellijk na onze huwelijksreis keerden wij terug naar de Val d'Orcia om een begin te maken met ons nieuwe leven.'
Uit Iris Origo, Images and Shadows ('Een vrouwenleven'), vertaald door Margriet Agricola, Utrecht, Het Spectrum, 1999 | www.tekstencultuur.nl

"The Val d'Orcia itself, with its uncannily lunar crete senesi (clay-earth hillocks), had long become barren; prey to soil erosion, antiquated farming practices, rampant deforestation and social strife."

Podere Santa Pia

 

[Bron: CAI – Sez. Valdarno Superiore]