Geschiedenis van het Baptisterium San Giovanni

In het begin van de veertiende eeuw als Florence aan zijn tijdperk van politieke en economische macht begint, ontstaat het idee om de houten deuren van het Baptisterium te vervangen door exemplaren die meer aan de toegenomen status van Florence voldoen. De grote rivaal Pisa had al sinds de twaalfde eeuw een bronzen deur . Het werd dus hoog tijd dat het machtige Florence zijn eigen deuren kreeg.

Andrea Pisano maakte de eerste van de drie bronzen deuren voor het Baptisterium.
Er zijn geen documenten bekend waarom de keuze om de deuren uit te voeren is gevallen op Andrea Pisano (1290-1348). We weten van Pisano dat hij in Pisa is geboren en dat hij eind jaren 20 van de 14e eeuw werkzaam was in Florence.

De iconografie van de eerste deuren is die van Johannes de Doper, waar het Baptisterium aan gewijd is. Johannes de Doper was niet alleen de schutspatroon van de stad Florence in het algemeen, maar ook van de Calimala in het bijzonder. De linker deurvleugel verkondigt de loopbaan en het openbare leven van Johannes, terwijl op de rechter deurvleugel de Passie van Johannes is verbeeld. Dit betekent dat de deurvleugels apart leesbaar zijn. Een mogelijke reden zou kunnen zijn dat dit portaal dagelijks open stond. In ieder geval wordt op deze wijze zowel de rol van Johannes de Doper als profeet en zijn rol als martelaar benadrukt.

De in totaal twintig scènes van zijn leven en zijn passie moet men van boven naar beneden en van links naar rechts lezen . Onder de scènes van Johannes staan de vier kardinale deugden en de drie christelijke hoofddeugden afgebeeld. Om de symmetrie niet uit het ontwerp te halen heeft Pisano een extra deugd afgebeeld: nederigheid. Deze deugd komt niet voor in de traditionele lijst van kardinale en christelijke deugden. (a)

De veertiende-eeuwse kroniekschrijver, Simone della Tosa, beschreef in 1336 de inwijding van deze deur als volgt:

‘Heel Florence liep te hoop om de bronzen deur te zien welke Andrea Pisano vervaardigd had voor de Doopkapel en die in de middelste toegang geplaatst werd [later overgebracht naar de zuidzijde]. De Signoria, die gewoonlijk nooit het palazzo verliet, behalve op de belangrijkste feestdagen, kwam om haar te zien oprichten, samen met de ambassadeurs van de beide Kronen van Napels en van Sicilië, en ze schonk aan Andrea als beloning voor zijn inspanningen het burgerschap van Florence [later mocht Andrea Pisano nog aan de Campanile werken].’

De toegepaste techniek, zoals Vasari die beschrijft, is de bombarda techniek, het gieten in zachte legering. Elk paneel werd afzonderlijk vervaardigd, afgewerkt met drijfwerk en gedeeltelijk verguld. De beide deurvleugels hebben in totaal 28 panelen in een vierpasvorm, verfraaid met een bloemversiering die om elk paneel loopt en met 48 kopjes met profeten (waaronder een zelfportret van Ghiberti. In tegenstelling met de deuren van Pisano kunnen we deuren niet afzonderlijk lezen. Ghiberti heeft het leven en de passie van Christus op een dusdanige wijze afgebeeld dat men links onderaan begint met lezen en rechtsboven eindigt. Dit impliceert dat beide deuren gesloten moeten zijn om het volledige verhaal te kunnen lezen. De onderste twee rijen zijn echter gereserveerd voor de kerkvaders en de evangelisten. Zo zien we op de onderste rij afgebeeld de kerkvaders Augustinus, Hieronymus, Gregorius de Grote en Ambrosius. Op de een-na-onderste rij zien wij de vier evangelisten: Johannes, Mattheus, Lucas en Marcus.

De wedstrijd

In 1401 werd een wedstrijd aangekondigd door de Arte di Calimala (de wol- en zijdegilde) om deuren die uiteindelijk aan de noordkant van de doopkapel geplaatst zou worden te ontwerpen. De finalisten waren onder andere Lorenzo Ghiberti, Filippo Brunelleschi, Donatello en Jacopo della Quercia.[1] De prijsvraag voor een ontwerp was waarschijnlijk de eerste in zijn soort in de geschiedenis. De inzendingen worden vaak gezien als markering van een nieuw tijdperk in de kunst.

Brunelleschi wordt door Hartt geroemd om zijn onderzoek naar de natuur. Hij “heeft het menselijk lichaam geanalyseerd met een voor die tijd ongekend begrip van natuurlijke details” . Die zelfde Hartt stelt dat Ghiberti in zijn figuur van Isaac “het eerste echte Renaissance naakt” heeft gecreëerd”, in een stijl waarin “classicisme en naturalisme zijn samengevoegd”. Er wordt dan ook gesteld dat Ghiberti´s Isaac het eerste correcte naakt is sinds de klassieke oudheid.
Uiteindelijk bleven enkel Ghiberti en Brunelleschi over en kregen de opdracht een paneel met het Het offer van Isaac te maken.

In 1402 werd Lorenzo Ghiberti uitgeroepen tot winnaar van de wedstrijd en op 23 november 1403 kreeg Ghiberti officieel de opdracht. Elk jaar moesten er aldus het contract drie panelen worden geleverd tegen betaling van tweehonderd florijnen. Het heeft Ghiberti 21 jaar gekost deze deuren voltooien. Op Pasen 1424 werd de deur aan de oostzijde tegenover de kathedraal geplaatst. Intussen was het plan van het gilde gewijzigd. Niet de noordelijke deuren zouden worden vervangen maar de oostelijke deuren. De thematiek van de voorstellingen wijzigde hierdoor van het Oude naar het Nieuwe Testament. De deuren van Andrea Pisano verhuisden naar de zuidzijde. In 1452 zijn de eerste deuren van Ghiberti verplaatst naar de noordzijde: ze moesten plaats maken voor de mooiste van de drie deuren, de ‘Paradijsdeur’, ook van Ghiberti.

De originele ontwerpen van Het offer van Isaac door Ghiberti en Brunelleschi worden tentoongesteld in het museum van het Bargello.

De huidige oostelijke portaal is de bekendste deur. Het is een kopie uit 1990 van het originele afgietsel door Lorenzo Ghiberti uit 1425. De 11 cm dikke deur uit brons en goud weegt 8 ton. Door Michelangelo uitgeroepen tot de Porta del Paradiso (Paradijspoort). Het oorspronkelijke werk, waarvoor het Calimala Gilde opdracht had gegeven, bestond uit 24 panelen die gebaseerd waren op een iconenpatroon, ontwikkeld door de humanist Leonardo Bruni. Ghiberti wilde zich echter bewijzen als zelfstandig kunstenaar en bracht de compositie terug tot tien grote panelen met gebeurtenissen uit het Oude Testament die niet waren vastgelegd in een Gotisch kader. Hij gebruikte de nieuwe methoden voor het weergeven van perspectief, gebaseerd op de techniek van Donatello (perspectief in verkorting zien). De tien Bijbelse taferelen bekijkt men van links naar rechts en van boven naar onder. De rand van beide kaders is versierd met elk 24 nissen die kleine afbeeldingen bevatten van de profeten, profetessen en andere Bijbelse figuren. Hiertussen bevinden zich 24 'ogen' met hoofden. Deze hoofden zijn afbeeldingen van andere kunstenaars uit die tijd en helpers van Ghiberti.

In 1943 tijdens WOII werden de deuren uit veiligheidsoverwegingen verwijderd en in 1990 vervangen door kopieën. Vanwege de langdurige blootstelling aan weer en wind en de verwoesting door de watervloed van de Arno in 1966 die zes panelen van de deur afrukte (later werden ze weer op hun plaats geschroefd), werden de originele panelen verwijderd en gerepareerd. Later werden beide monumentale vleugeldeuren, met de steunen nog steeds in hun oorspronkelijke frame, naar het Museum dell'Opificio Pietre Dure gebracht.[a]
Boven de deuren twee marmeren beelden van Jezus en van Johannes de Doper, gemaakt door Andrea Sansovino in 1502. De twee hoofdfiguren werden voltooid door Vincenzo Danti en aangebracht in 1569. De Engel werd voltooid door Innocenzo Spinazzi in 1792. De groep werd gerestaureerd in 1991 en vervangen door afgietsels. Het geheel werd in 2012, na 27 jaar restauratie ondergebracht op de overdekte binnenplaats van het Museo dell'Opera di Santa Maria del Fiore.

Het oostportaal bevat tien panelen. Van boven naar beneden en van links naar rechts:

1 De zondeval
2 Kaïn doodt zijn broer Abel (de afbeelding hierboven)
3 Noachs dronkenschap
4 Abraham en het offer van Isaäk
5 Esau en Jacob
6 Jozef verkocht als slaaf
7 Mozes ontvangt de stenen tafelen
8 De val van Jericho
9 Strijd tegen de Filistijnen
10 Salomo en de koningin van Scheba.

Panelen

Noordelijke en zuidelijke deur

Interieur